Recent werd de vraag gesteld of de fiscus erfbelasting kan heffen bij het overlijden van een lid van een feitelijke vereniging. Die vraag is ook niet verwonderlijk, aangezien een feitelijke vereniging wel effectief over een vermogen kan beschikken.

A.   De feitelijke vereniging

Het Wetboek van vennootschappen en verenigingen (hierna: WVV) definieert de feitelijke vereniging in artikel 1:6 als
“een vereniging zonder rechtspersoonlijkheid beheerst door de overeenkomst tussen partijen”.

Heel wat verenigingen in ons land zijn feitelijke verenigingen. Dat betekent dat zij geen rechtspersoonlijkheid hebben en bijgevolg geen rechten kunnen verwerven op roerende en onroerende goederen. De feitelijke vereniging kan wel goederen aankopen namens de vereniging. De collectieve eigendom van de vereniging betreft een geheel van goederen die worden aangehouden in het kader van het bijzondere doel van de vereniging.

B.   Erfbelasting

Bij een feitelijke vereniging is er dus een onverdeeld eigenaarschap tussen de leden van de feitelijke vereniging ontstaan. Wat nu als een lid komt te overlijden. Moeten de erfgenamen aangifte doen van de deelname in de feitelijke vereniging
en het “aandeel” van de overledene daarin? 

Op federaal niveau wordt als regel gesteld dat er effectief aangifte dient te gebeuren. Indien een lid van een feitelijke vereniging overlijdt, dan moeten de erfgenamen alle rechten van die persoon opnemen in de aangifte van nalatenschap. Ook indien het gaat om activa en passiva van een feitelijke vereniging. Het overlijden van een lid van een feitelijke vereniging zal, in deze stelling, dus effectief aanleiding geven tot erfbelasting.

Recent is een soortgelijke vraag ook op het Vlaamse niveau bekeken. De Vlaamse minister van Financiën stelt dat er in de aangifte van nalatenschap enkel melding moet worden gemaakt van de bankrekeningen waarvan de overledene eigenaar was op het moment van overlijden. In het geval van een feitelijke vereniging, staan de gelden op de zichtrekening op naam van de feitelijke vereniging. De verrichtingen op die rekening gebeuren via een gevolmachtigde. Het moge ook duidelijk zijn dat een gevolmachtigde absoluut niet hetzelfde is dan een eigenaar.

Beide standpunten worden echter bekeken vanuit een andere invalshoek. Concluderend kan men stellen dat het louter lid zijn van een feitelijke vereniging, an sich, geen aanleiding lijkt te geven tot erfbelasting. Er moet minstens een uitkering,
of althans een recht op overgang van een deel van het vermogen van de feitelijke vereniging, ontstaan door het overlijden. Anders kan er geen belasting plaatsvinden. Enkel een grondige analyse van de statuten zal hierover uitsluitsel kunnen geven.